Feit en Waarde in Genesis
Daar is ‘n opvallende ritme in die eerste hoofstuk van Genesis. In hierdie skeppingsritme van die Almagtige heers, onderandere, twee refreine. Daar is, enersyds, in Genesis 1:3,6,9 ens. die woorde: “En God het gesê ...” En andersyds die verklaring dat dit wat gesê is en tot stand gekom het, goed is (vgl. Genesis 1:4,10,12 ens.).
Die eersgenoemde, dat God sê, is feitestellings. Laasgenoemde, dat God dit goed noem, is waardestellings. Ons sien hier dus ‘n ritmiese feite- en waarderefrein in die skeppingsverhaal verweef. Maar die opvallende hiervan is dat beide hierdie refreine op een en dieselfde vlak lê. Die een sowel as die ander het hul oorsprong in die Skeppende God. Dit is onafskeidbare keersye van die een skeppingsmunt en feit en waarde is dus onlosmaaklik aan mekaar en tot die wese van wat is verbind. Elke geskape feit het daarom ‘n inherente waarde.
Hierdie waarheid rig ‘n Westerse denkskans – ‘n diep gewortelde paradigma bewerk deur Hegel, Kant en hul intellektuele afstammelinge ten gronde, naamlik die teenstelling tussen feit (wat is) en waarde (wat veronderstel is om te wees). Hiervolgens is ‘n Feit iets wat objektief, meetbaar en empiries waarneembaar is. Iets soos swaartekrag en fotosintese. En hiervolgens is ‘n Waarde is subjektief, persoonlik of kultureel. Iets soos skoonheid, goedheid of morele oortuiging. Daar word beweer dat die een nie met die ander wesenlik iets te make het nie. Die vordering in die wetenskap – die daarstel van die feite – is verrykend. Maar meer en meer word die waarde, die doel en die morele konsekwensies van die feitlike tot die kerkers van die subjek of persoonlike gevoel en opinie verdryf. “My waarheid is mos myne en jou waarheid joune...”
Bogenoemde Skriftuurlike eenheid van feit en waarde werp lig op verskeie hedendaagse debatte:
Daar heers hedendaags ’n algemene opvatting dat wetenskap vir ons sê hoe die wêreld werk (d.w.s. feite), terwyl moraliteit of die religieuse slegs gaan oor waarom dit saak maak (waardes). Wetenskap word as objektief en betroubaar beskou, terwyl godsdiens as subjektief en persoonlik afgetakel word. Genesis leer egter dat beide die feitlike van die skepping én die waarde daarvan uit dieselfde Goddelike Woord voortkom. ’n Wetenskap sonder morele betekenis is dus gebrekkige wetenskap.
In aborsiedebatte word daar dikwels erken dat ’n fetus ’n menslike organisme is—biologies volledig met DNA en ’n hartklop. Dit is ’n feit. Maar of daardie fetus as ’n persoon met regte en waardigheid beskou word, word dikwels tot subjektiewe waardebepaling afgewentel. Genesis maak dit egter duidelik: om na God se beeld geskape te wees is sowel ’n feitlike as ’n morele realiteit. Om mens te wees, is om waardevol te wees.
In die hedendaagse debat rondom gender word biologiese geslag as ’n objektiewe feit erken, terwyl genderidentiteit as ’n persoonlike keuse of persoonlike waarde beoordeel word. Dit laat ruimte vir subjektiewe selfbegrip wat teenoor biologiese feite kan staan. Genesis 1 leer egter dat man en vrou geskape is—nie net as biologiese waarhede nie, maar ook as moreel “baie goed”. Geslag is dus nie net ’n feit nie, maar ook ’n waarde wat deur God self bevestig is.
Daar bestaan vandag die idee dat skole slegs op die oordra van feite moet fokus en dat waardevorming aan ouers of geloofsgemeenskappe oorgelaat moet word. Wetenskaplike vakke word as neutraal aangebied, terwyl vakke soos geskiedenis of godsdiens as subjektief beskou word. Maar vanuit ’n Skriftuurlike perspektief kan menslike vorming nie plaasvind sonder morele inrigting nie. Die verstand kan nie reg gevorm word sonder die hart nie. Alle onderrig is noodwendig terselfdertyd feitlik én eties van aard.
Genesis bring ons terug na ’n wêreldbeeld waarin feit en waarde nie teenstrydig is nie, maar in God se skeppingswoord verenig word. Wat geskape is, is nie net daar nie—dit is doelgerig, goed en waardevol. Die ritmiese herhaling van “God het gesê” en “God het gesien dat dit goed was” is nie net poësie nie of bloot literêre vernuf nie; dit is die grondslag van alle betekenisvolle werklikheid.